УЛААНБААТАР, 2020 оны 9 д?гээр сарын 17— Дэлхийн Банкны шинээр гаргасан тайлан нь с??лийн 20 жилийн хугацаанд Монгол Улс эрдэс баялгаас олсон орлогын нэг ам.доллар тутмын ерд?? 1 центийг хойч ?едээ хуримтлуулж буй туршлагыг х?нджээ. Энэ хандлагыг ??рчл?хийн тулд Монгол Улс эрдэс баялгийн орлогоо х?ний болон институцийн х?гжилд х?р?нг? оруулах замаар уул уурхайгаас хамаарах хамаарлаа алгуур бууруулах шаардлагатайг з?вл?жээ.
Дэлхийн дахинд уур амьсгалын ??рчл?лт, х?р?нг? оруулагчид ил?? тогтвортой байдлыг ил??д ?зэх болсон хандлага, Хятад улс н??рсний хэрэглээгээ бууруулах зорилт, КОВИД-19 цар тахлын с?р?г н?л?? зэрэг х?чин з?йлсээс шалтгаалан эрдэс баялгийн эрэлт нэлээд буурч болзошг?й тул Монгол Улс дээрх ??рчл?лтийг яаравчлах шаардлагатай тухай Дэлхийн Банкны 2020 оны 9 д?гээр сарын “Уул уурхай ба оюун ухаан” тайланд онцолжээ.
Монгол Улс уул уурхайн томоохон орд газруудаа 2004 оноос ашиглаж эхэлснээс хойш эдийн засаг нь жил б?р дунджаар 7.2 хувиар ?сч, дэлхийн хурдтай ?сч буй эдийн засгуудын нэг болсон билээ. Эдийн засгийн энэх?? ?с?лт нь ядуурлыг багаг?й бууруулж (зарим ?ед ядуурал эргээд тодорхой хувиар ?сс?н ч гэсэн), амьжиргааны т?вшинг ахиулахад тодорхой хувь нэмэр оруулсан. Т??нчлэн х?н капиталын н??ц харьцангуй сайн, дэд б?тэц с??лийн гучаад жилийн хугацаанд сайжирсан ч нийт газар нутгийн хэмжээ, х?н амын нягтаршил бага зэргийг тооцвол хангалтг?й хэвээр байна. Дээрх ололт амжилтын дийлэнх нь ?г??м?р нийгмийн халамжийн тогтолцоо, м?н уул уурхайн орлого болон гадаад эх ??свэрээр санх??жсэн их хэмжээний улсын х?р?нг? оруулалтаас голлон шалтгаалсныг тус тайланд онцолжээ.
Хэдий ололт амжилт байгаа ч олон тооны сорилтууд тулгараад байна. Монгол Улсын эдийн засаг хурдацтай ?сч байсан ч макро эдийн засгийн хэлбэлзэл нэмэгдсэн, эдийн засгийн ?с?лт, уналтын м?чл?г ойр ойрхон давтагдах болсон нь эдийн засагт томоохон сорилт болж иржээ. Эдийн засгийн ?с?лт нь б?тээмжээр бус харин х?р?нгийн хуримтлал, байгалийн баялгийн ?нд?р ашиглалтаар голлон тэжээгдэж иржээ. Н?г?? талдаа, Монгол Улс уул уурхайгаас олсон орлогынхоо дийлэнхийг хэрэглээд зогсохг?й ирээд?йн орлогоо барьцаалан зээл авч байгаа тул хойч ?едээ ?р ?вл??лэхээр байна.
“Уул уурхайн баялгийн ?г??жийг ил?? т?р?лжс?н, х?ртээмжтэй эдийн засгийн ?с?лт болгон хувиргахын оронд Монгол Улс эрдэс баялгаасаа улам хараат болж байна. ??ний зэрэгцээ чадварлаг, мэргэшсэн ажиллах х?чнээ дутуу ашиглаж, м?н институцийн чанар доройтсоор байна” гэж Дэлхийн Банкинд Монгол Улсыг хариуцсан менежер б?г??д Суурин т?л??л?гч Андрей Михнев онцлоод “Х?н болон инстутитуци гэх мэт ?г?гдс?н суурь баялгаа дутуу ашиглаж байгаагаас ?йлдвэрлэл болон экспортыг т?р?лж??лж чадахг?й, улмаар дэлхийн т??хий эдийн зах зээлээс улам хараат болж, ?нийн савалгаанд улам ?рт?мтгий болж байна. Энэ мухардмал байдлаас гарахын тулд уул уурхайд х?р?нг? оруулдаг шигээ “оюун ухаан” буюу х?нээ болон институцээ х?гж??лэхэд дорвитой х?р?нг? оруулдаг болох хэрэгтэй” гэв.
Т?р?лжс?н, тогтвортой эдийн засгийн суурийг бий болгохын тулд дараах бодлогын з?вл?мжийг тус тайланд ?гч байна. ??нд:
- Олсноороо хэрэглэх бус харин бизнесийн м?чл?гийн дагуу орлогоо жигд хуваарилан м?чл?г с?рс?н т?с?в, м?нг?ний бодлогыг хэрэгж??лэх – ??нийг т?свийн ил тод д?рэм, тодорхой шаардлагууд, т?свийн хараат бус з?вл?л, зах зээлийн жамаар тогтох валютын ханш, ?р ашигтай ажиллах тогтворжуулалтын сангийн тусламжтайгаар хэрэгж??лэх.
- ?рс?лд??нийг х?хи?лэн дэмжих, х?р?нг? оруулагчдын эрхийг хамгаалах, б?тээмж ?нд?ртэй аж ахуйн нэгж, компаниуд ?с?н дэвжих, х?р?нг? оруулалт хийх боломж б?рд??лэхийн тулд х?р?нг? оруулалтын таатай орчныг б?рд??лэх дорвитой реформуудыг авч хэрэгж??лэх.
- Эдийн засгийн т?р?лжилтийг з?вх?н б?тээгдэх??ний т?р?лжилт гэж харахаасаа ил??тэй ?г?гдс?н суурь баялгаа сайн ашиглах, тэлэх тал дээр анхаарах. Тухайлбал, залуу, мэргэшсэн, чадварлаг ажиллах х?чин (ялангуяа эмэгтэй ажиллах х?чин)-ээ б?рэн д??рэн ашиглах нь энэ чиглэлээрх эхний алхамуудын нэг юм.
- Эдийн засагт улс т?рийн н?л??г багасгах, ил тод, нээлттэй байдлыг нэмэгд??лэх, хяналт зохицуулалтын чанарыг ахиулахын тулд засаглалын реформуудыг хурдасгах (ялангуяа Засгийн газрын ?йл ажиллагааны ?р н?л??, авлигатай тэмцэх асууддлууд гэх мэт хамаарна).
“2017-2019 онд макро эдийн засгийн менежмент дорвитой сайжирсныг илтгэх олон ?з??лэлт??д байгаа нь сайшаалтай б?г??д энэ нь шинэ засгийн газарт эдгээр шинэчлэлийг ?ргэлжл??лэх таатай боломжийг олгож байна” хэмээн тайланг боловсруулахад тэрг??лэн ажилласан Дэлхийн Банкны Монгол Улсыг хариуцсан ахлах эдийн засагч Жийн-Паскаль Нгану хэлээд “?нг?рс?н хугацаанд т?с?втэй холбоотой чухал ач холбогдолтой эерэг ??рчл?лт??д гарсан нь реформ шинэчлэлийг шинээр нэвтр??лснээс ил??тэй т?свийн бодлогоо хууль тогтоомжийн х?рээнд ?р д?нтэй хэрэгж??лсэнээс голлон хамаарсан. ??нээс харахад улс т?рийн х?сэл зориг, манлайлал байвал энэ мэт эерэг ??рчл?лт??дийг м?нг?, ханшийн бодлого, санх??гийн салбар, бизнесийн орчин, х?д?лм?рийн зах зээл зэрэг бусад салбарт ч гаргах б?рэн боломжтойг илтгэж байна. Иймд шинэ засгийн газар бодлогын шинжтэй реформ, шинэчлэл??дээ ?ргэлжл??лж, х?рсэн ахиц дэвшлээсээ ухрахг?й байх нь туйлын чухал юм.” гэлээ.
